THPT Phương Sơn - Lục Nam - Bắc Giang
Theo
kết quả công bố điểm thi tuyển sinh đại học của một số trường năm nay
thì điểm thi môn Lịch sử được xem là thấp không ngờ, ngay cả khi so sánh
điểm thi môn Lịch sử với những bộ môn khác của khối C như Địa Lí, Ngữ
Văn.
Đây
không phải là điều gì mới mẻ bởi tình trạng này đã diễn ra từ nhiều năm
nay, theo thông kê năm 2005 có 58,5% số bài thi môn Lịch sử bị điểm 1
trở xuống, năm 2006 điểm trung bình các bài thi là 1,96, thấp nhất trong
số các môn thi vào ĐH, năm 2007 điểm dưới trung bình chiếm 95,74%. Với
những kết quả thi như trên chúng ta có thể thấy rõ một sự thật là chất
lượng dạy và học môn Lịch sử ở trường Phổ thông hiện nay thấp, nếu như
không muốn nói là rất thấp.
Vậy
tại sao chất lượng môn Lịch sử lại thấp như vậy? Lỗi do giáo viên, học
sinh hay trương trình, sách giáo khoa… hay do tất cả, và nếu là tất cả
thì mỗi một yếu tố trên ảnh hưởng cụ thể là như thế nào? Đây là điều mà
đã có rất nhiều học giả, giáo viên lên tiếng, nhưng cho đến nay vẫn chưa
có một lí giải nào toàn diện, hầu hết chỉ đưa ra được một vài nguyên
nhân nào đó, và do vậy thường là phiến diện bởi đa số những người lên
tiếng lại là những người ngoài ngành hoặc là không trực tiếp đứng lớp
giảng dạy Lịch sử ở trong trường Phổ thông.
Nhìn
chung, dư luận xã hôi cho đều rằng học sinh chán ghét môn Lịch sử, giáo
viên dạy không hấp dẫn và học lịch sử chẳng để làm gì, còn trong trường
học môn Lịch sử lại là môn cứu cánh cho những kì thi Tốt nghiệp (thiếu
nghiêm túc).
Đúng
là hiện nay học sinh về cơ bản là không thích học môn Lịch sử, và do
vậy đương nhiên điểm môn sử sẽ không thể cao được. Mà nếu có cao đi nữa
thì đó chắc chắn là một điều bất bình thường. Vậy thì tại sao một môn
học đáng lẽ ra phải là một trong những học môn học hấp dẫn người học
nhất lại trở thành một trong những môn học “đáng sợ” nhất của học sinh?
Với
kinh nghiệm gần mười năm đứng trên bục giảng và với sự hiểu biết còn
hạn chế của một giáo viên dạy sử ở trường Trung học Phổ thông tôi xin
được nêu ra một vài nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên:
1. Không có giá trị sử dụng.
Học
Sử hoặc những ngành phải thi môn Sử thì rất khó kiếm việc làm, mà nếu
có việc làm đi nữa thì đó là những việc kiếm ra rất ít tiền. Đó là chưa
kể tới việc để có được việc làm họ còn phải mất một khoản tiền không nhỏ
để xin việc vì hầu hết những công việc phù hợp với ngành học thường là
những công việc làm ở cơ quan nhà nước. Đã có nghiên cứu chỉ ra rằng là
có ít nhất 96% số người làm vì tiền và chỉ muốn làm những việc kiếm ra
nhiều tiền. Do đó môn Sử không hấp dẫn họ, hay nói đúng hơn là họ không
có động lực để học Sử.
2. Sách giáo khoa.
Ai
cũng biết ở Việt Nam tuyệt đại đa số học sinh khi đến trường học thì
tài liệu gần như duy nhất để học là sách giáo khoa (tài liệu tham khảo
nếu có chỉ là những cuốn sách ôn thi).
Mà
sách giáo khoa thì như thế nào? Tôi đã từng đọc hầu hết sách giáo khoa
Lịch sử từ lớp 4 đến lớp 12 đang sử dụng hiện nay, và có thể nói một
điều là kinh khủng! Sách rất
mỏng, ít trang nhưng người ta đưa vào đó một khối lượng kiến thức khổng
lồ với đầy dẫy những số liệu mà đến ngay cả giáo viên nếu có nhớ được
thì cũng sẽ là thiên tài! Chưa hết, ngôn ngữ thì vô cùng khô khan, câu
từ thì cộc lốc, mỗi đoạn thường thì chỉ dăm bảy câu là hết. Và còn vô
vàn những thuật ngữ, thậm chí nhiều thuật ngữ khó đến mức giáo viên khó
mà giải thích đến nơi, đến chốn được. Đọc sách Sử mà tôi có cảm giác như
đang đọc một cuốn sách lí luận. Ngay một giáo viên Sử khi đọc nhiều khi
còn cảm thấy như một cực hình, do đó sẽ không có gì là lạ nếu học sinh
không muốn đọc nó.
Tôi
cũng đã đọc sách lịch sử dành cho học sinh phổ thông nước Pháp và sách
của Nguyễn Hiến Lê viết cho học sinh miền Nam trước năm 1975. Đó là
những cuốn sách vô cùng hấp dẫn và dễ hiểu, chỉ cần không ghét môn Sử
thì khi đọc nó không ai muốn rời quyển sách ra khỏi tay khi chưa đọc
xong, mà nếu có ghét đi chăng nữa thì đọc nó rồi sẽ phải suy nghĩ lại.
Còn về sách tham khảo, sách Lịch sử đang được bán ở các hiệu sách thì
cũng chẳng hơn là bao khi mà rất hiếm có được một cuốn sách hay, chất
lượng nếu tác giả của cuốn sách đó là người Việt Nam. Nhà sử học Nguyễn
Khắc Thuần đã từng phải thốt lên “học sinh không thích học sử, học văn, ta phải mừng vì sách sử, sách văn hiện quá lôm côm ".
3. Thời lượng dạy trên lớp quá ít.
Nói
điều này sẽ có nhiều người cười, vì môn nào chả kêu là được dạy quá ít,
và có môn nào là không kêu gào để được tăng tiết dạy đâu. Ở đây tôi chỉ
lấy một ví dụ. Theo GS TSKH Vũ Minh Giang (hiện là Phó Giám đốc Đại học
Quốc gia Hà Nội) trong một lần phát biểu trên trương trình 8h tối thứ 6
ngày 5/9/2008 của kênh VTV2 ông nói rằng ở Mĩ, Pháp trong trường Phổ
thông học sinh được học 4, 5 tiết/tuần. Còn ở Việt Nam 3 năm THPT học
sinh chỉ được học 140 tiết/105 tuần, trung bình chưa đầy 1,5 tiết/tuần.
Thật là kì lạ là ở Việt Nam rất coi trọng chính trị, và môn sử là môn
gần chính trị nhất, vậy mà môn Sử lại là môn bị đối xử bạc nhất. Có lẽ
tại Mĩ, Pháp kém văn minh hơn ta cho nên họ cần phải học sử nhiều vì sự
hiểu biết nhiều hay ít về Lịch sử được coi là một tiêu chí đánh giá
trình độ văn minh của một quốc gia mà!
4. Quan điểm lịch sử thiếu khách quan, khoa học.
Với
việc coi môn Sử là một môn dạy phải phục vụ mục đích chính trị nên nội
dung kiến thức được viết ra theo quan điểm của Đảng và nhà nước, và do
đó không cho phép giáo viên, học sinh có quan điểm khác. Đây là một điều
cần phải xem xét lại! Bởi vì điều này sẽ hạn chế khả năng tư duy sáng
tạo của học sinh, biến học sinh thành cái máy dập khuôn theo những gì
thầy cô(mà thực chất là sách) nói. Lịch sử là một môn khoa học xã hội và
nhân văn, mà đã là môn khoa học xã hội và nhân văn thì không thể có
đúng hay sai tuỵệt đối được(các môn khoa học khác cũng vậy nhưng không
rõ ràng bằng). Lịch sử là khách quan, nhưng nhìn nhận lịch sử là chủ
quan. Không thể nói rằng tôi thấy nó đúng thì bắt mọi người cũng phải
công nhận là đúng được. Thế là học sinh khi đọc sách sử chỉ thấy ta đúng
họ sai, ta tốt họ xấu, ta thắng họ thua, ta sống họ chết… Cho nên học
sinh thường chỉ được biết và hiểu theo hướng một chiều hết sức phiến
diện và đương nhiên là theo quan điểm của người khác. Vẫn biết là khi
dạy thì cần phải định hướng cho học sinh nhưng điều đó không có nghĩa là
áp đặt hoàn toàn mang tính chất bắt buộc được.
5. Giáo viên thiếu tâm huyết.
Dạy
lịch sử cần có tâm huyết, yêu nghề thì mới dạy hay được. Nhưng hiện nay
giáo viên nói chung và giáo viên dạy Lịch sử nói riêng hầu hết là không
tâm huyết với nghề. Lí do chính là công việc này không mạng lại thu
nhập đảm bảo cuộc sống. Sẽ không quá khi nói rằng giáo viên hiện nay có
thể chia làm 4 loại nếu xét về nguồn thu nhập: thứ nhất là những giáo
viên coi việc dạy học trên lớp là phụ dạy thêm là chính; thứ hai là
những giáo viên coi dạy học là phụ kinh doanh ngoài là chính; thứ ba là
những giáo viên coi dạy học là chính và không làm thêm (những người này
hoặc là không muốn hoặc là không biết làm thêm việc gì nên họ thường là
nghèo); thứ tư là những giáo viên coi day học là chính (những người này
thường là giáo viên nữ có chồng giàu có và do vậy đương nhiên là họ cũng
chẳng chí thú gì việc dạy học). Như thế có thể thấy rất ít giáo viên
tâm huyết với nghề và do đó bài giảng thường thiếu đi sự hấp dẫn người
học, trở nên khô khan thiếu sức thuyết phục.
6. Không được xã hội coi trọng đúng mức.
Trong
trường học môn Sử luôn bị coi là môn phụ, thường bị lãnh đạo và đồng
nghiệp và kể cả xã hội nhìn bằng ánh mắt thiếu thiện cảm (vì những giáo
viên dạy Toán, Lí… có giá hơn!). Còn học sinh và phụ huynh thì có suy
nghĩ đơn giản rằng học Sử chẳng có ích gì vì nó không phục vụ cho việc
thi và kiếm tiền sau này.
Đọc
văn kiện Đại hội Đảng chúng ta cũng thấy Đảng và nhà nước cũng đã nhận
ra điều này và nhấn mạnh là phải coi trọng và tăng cường các môn khoa
học xã hội và nhân văn trong trường học nhưng sau mỗi lần cải cách giáo
dục và thay sách người ta lại thấy những môn này bj hạ thấp hơn. Có lẽ
những điều được nói ra và đưa thành khẩu hiệu là những điều người ta
không bao giờ làm! (Nguyên nhân này không khó hiểu. Lấy một ví dụ: Ở Hoa
Kì để trở thành một viên chức nhà nước ứng viên phải vượt qua một bài
kiểm tra kiến thức Lịch sử, và để được bổ nhiệm một chức vụ cao hơn hay
ứng cử một vị trí nào đó như nghị sĩ chẳng hạn thì người ta cũng phải
vượt qua bài kiểm tra kiến thức Lịch sử, vị trí càng cao thì mức độ khó
cũng cao hơn, do đó đương nhiên bài kiểm tra dành cho ứng viên Tổng
thống là khó nhất. Lãnh đạo hiểu biết về Lịch sử, hiểu được giá trị của
bài học Lịch sử cho nên sẽ không có gì là ngạc nhiên khi Hoa Kì chỉ có
hơn 200 năm Lịch sử lại coi môn Sử là một trong những môn quan trọng
nhất ở trường Phổ thông).
7. Phương pháp dạy học lạc hậu.
Đây
là nguyên nhân dễ nhận thấy nhất và cũng được nói đến nhiều nhất nhưng
mặt khác cũng là nguyên nhân khó khắc phục nhất. Và khi nhắc đến nguyên
nhân này thì người ta chỉ làm một việc đơn giản duy nhất là đổ lỗi cho
giáo viên. Nhưng thực chất giáo viên chỉ là người chịu hậu quả của một
nền giáo dục lạc hậu đã kéo dài mà thôi. Tất cả Giáo viên đều biết rất
rõ về điều này nhưng họ gần như không có lựa chọn khác.
Phương
pháp day học truyền thống và vẫn phổ biến hiện nay là thầy giảng rồi
đọc cho trò chép. Mặc dù trong mâý năm gần đây Bộ Giáo dục có tiến hành
cải cách, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực, chủ động đối
với người học, lấy người học làm trung tâm và triển khai rất quyết liệt
đến giáo viên nhưng đến bây giờ có thể khẳng định rằng trương trình đổi
mới phương pháp dạy học vẫn chỉ được thực hiện trên lí thuyết và khẩu
hiệu.
Thực
tế là rất khó có thể áp dụng đổi mới phương pháp dạy học được vì trương
trình, điều kiện hiện nay không cho phép mặc dù hầu hết giáo viên đều
rất muốn. Có cả ngàn lí do cản trở việc thực hiện đổi mới phương pháp, ở
đây tôi chỉ nêu ra 2 lí do chính:
1,
Áp lực thi cử(đúng hơn là áp lực thành tích), nếu không đọc cho trò
chép thì trò không ghi chép được và do đó chẳng biết học như thế nào để
phục vụ cho những bài kiểm tra mà nếu như không thuộc thì không làm
được;
2,
Bài học quá dài, thời lượng 1 tiết là 45 phút nhưng nhiều bài dài đến
7, 8 trang SGK(khổ 17 x 24cm) với cả gần chục đề mục, trong khi giáo
viên rất khó có thể lược dạy hay cho học sinh tự học vì sợ thi vào học
sinh không làm được và đến khi đó họ lại phải chịu trách nhiệm.
8. Trang thiết bị, đồ dùng dạy học thiếu.
Ở
hầu hết các trường trang thiết bị dạy học Sử đều rất thiếu, đặc biệt là
trường dân lập ở các địa phương. Thường thì chỉ có một số ít bản đồ còn
mô hình, sa bàn thì hoàn toàn không có. Trong khi chi phí cho một mô
hình lịch sử còn đơn giản và rẻ hơn nhiều so với một máy phát điện hay
một kính hiển vi. Giáo viên khi lên lớp vẫn thường là phải tự làm ra đồ
dùng để phục vụ cho bài dạy của mình.
9. Cách thức tổ chức và ra đề kiểm tra.
Ở Việt Nam áp lực thi cử đối với học sinh là rất lớn. Sở dĩ có áp lực lớn là vì một phần là do cách tổ chức thi và cách ra đề kiểm tra.
Về
cách tổ chức thi thì thường là thi cả khối và trộn học sinh các lớp vào
với nhau, và ngoài kì thi cuối kì lại còn có cả thi giữa kì, thậm chí
có trường còn tổ chức cả kiểm tra 45 phút chung nữa. Điều này gây áp lực
tâm lí nặng nề cho học sinh khi mà vừa mới trải qua kì thi này đã phải
chuẩn bị cho kì thi sau.
Còn
cách ra đề thì thường là thi đề chung của toàn địa phương(tỉnh hoặc
huyện), điều này khiến cho Giáo viên buộc phải dạy đầy đủ kiến thức
trong sách vì nếu nhỡ thi vào nội dung mà Giáo viên cho học sinh về nhà
tự học(vì bài quá dài và trường hợp này thì học chẳng bao gời học) thì
học sinh điểm thấp và đương nhiên là họ phải chịu trách nhiệm.
10. Dạy đúng phân phối chương trình.
Giáo
viên buộc phải dạy đúng phân phối chương trình quy định mặc dù hiện nay
giáo viên được phép điều chỉnh phân phối chương trình cho phù hợp nhưng
sẽ rất phiền phức khi có đoàn thanh kiểm tra đến nên hầu như chẳng ai
làm việc này. Trong khi các trường hiện nay đều phân luồng học sinh theo
khối thi do đó cách dạy và phân phối chương trình từng lớp cần có sự
khác nhau, đặc biệt là khi lên lớp dạy có rất nhiều tình huống phát sinh
khiến Giáo viên phải điều chỉnh cho phù hợp. Và hệ quả là Giáo viên
thường xuyên phải chạy cho kịp chương trình.
Ở
các nước phát triển Giáo viên được tuỳ chỉnh chương trình và bài dạy
miễn sao đến cuối học kì họ đảm bảo dạy đủ số tiết và hoàn thành chương
trình cho nên họ thoải mái thực hiện những ý tưởng dạy học khác nhau hay
cùng học sinh giải quyết đến nơi đến chốn một nội dung nào đó của bài
học.
Bài viết đã được Vietnamnet đăng, tuy nhiên khi Vietnamnet đăng lên thì đã cắt một số
câu, đưa thêm đề mục mới vào và thay đổi nhan đề bài viết thành “Vì sao học
sinh ghẻ lạnh với môn lịch sử”. Việc đưa thêm đề mục mới vào giúp người đọc dễ
hiểu hơn nhưng cắt một số câu có thể khiến
người đọc hiểu sai ý.